3- بررسی قول مرحوم شیخ طوسی

چنانکه قبلاً ملاحظه شد، مرحوم شیخ در شماره ی 620 از فهرست در ترجمه ی محمد بن سنان می نویسد: «محمد بن سنان، له کتبٌ و قد طُعِن علیه و ضُعِّف». و در شماره ی 5394 از کتاب رجال خود می نویسد: «محمد بن سنان، ضعیفٌ». روشن است که عبارت فهرست، قول شیخ طوسی را منعکس نمی کند، و عبارت رجال نیز ناظر به عبارت فهرست است، و با توجه به اینکه ایشان رجال را بعد از فهرست نوشته است،[1] معلوم می شود که ایشان در فهرست نظر دیگران (مثلاً فهرست نویسان قبل از خود مانند فهرست ابن ندیم که مرحوم شیخ از آن استفاده نموده) را نقل کرده ، و با توجه به آن در رجال عبارت «ضعیفٌ» را آورده است. ایشان در مقدمه ی فهرست می نویسد:

«و إذا ذکرت کل واحد من المصنفین و أصحاب الأصول فلا بد من أن أشیر إلى ما قیل فیه من التعدیل و التجریح و هل یعول على روایته أو لا و أبین عن اعتقاده و هل هو موافق للحق أم هو مخالف له لأن کثیرا من مصنفی أصحابنا و أصحاب الأصول ینتحلون المذاهب الفاسدة و إن کانت کتبهم معتمدة».[2]

نتیجه: تضعیف محمد بن سنان، قول شیخ نیست، بلکه نقل قول دیگران است.