مهمترین شبهه ی مباحث توحیدی:

شبهه ی ابن کمونه

و پاسخ آن در مبانی مختلف فلسفی

«ابن کمونه» شبهه ای در فلسفه دارد که بعضی از براهین اثبات توحید را به چالش می کشد. تمام مطالب این مبحث، از «تحریر نقد شبهه ابن کمونه از منظر تقریرات شرح منظومه امام خمینی رحمة الله علیه» از نویسنده ی همین تحقیق (محمد ذکاوت) می باشد. آن سیاهه، خلاصه ای از تحقیق قویم سیدنا الاستاد حضرت حجة الإسلام و المسلمین حاج سید حسن خمینی حفظه الله تعالی است به نام «تحلیل و نقد شبهه ابن کمونه از منظر تقریرات شرح منظومه امام خمینی (س)» که در شماره ی 22 فصلنامه ی متین به چاپ رسیده است.

... ادامه دارد ...

    3) برهان حدوث و قِدَم

یکی از براهین متکلمین بر اثبات وجود خداوند، برهان حدوث و قدم است. برای اثبات علّت غائی (هدفدار بودنِ) جهان هستی از برهان نظم، و برای اثبات علّت فاعلی برای جهان هستی از برهان حدوث و قدم استفاده می شود.

خواجه نصیر الدین طوسی رحمة الله علیه در تقریر برهان حدوث و قدم در «قواعد العقائد» می نویسد:

« کلّ ما سوى الواجب ممکن، و کلّ ممکن محدث، فکلّ ما سوى الواجب محدث، سواء کان جسما او جوهرا او عرضا او غیر ذلک. أمّا المقدّمة الاولى فظاهرة، و أمّا المقدّمة الثانیة فلأنّ الممکن یحتاج فی وجوده إلى موجد، و الممکن لا یمکن أن یوجد حال وجوده، فإنّ إیجاد الموجود و تحصیل الحاصل محال، فیلزم منه أن یوجد حال لا وجوده، فیکون وجوده مسبوقا بلا وجوده، و ذلک حدوثه. و إذا ثبت‏ کون‏ ما سوى‏ الواجب محدثا و کان احتیاج کلّ محدث إلى محدث یوجده ضروریا، ثبت أنّ لجمیع العالم من الأجسام و الأعراض و ما سواهما من الممکنات محدث، و هو المطلوب. فهذه طرق المتکلّمین[19] فی إثبات الصانع».[20]

شبهه ی برتراند راسل

نتیجه ی برهان حدوث، مخلوق بودنِ عالم برای خالقی ورای آن نیست. زیرا استنتاج وجود خالق، استنتاجی علّی است، و استنتاج علّی فقط زمانی صحیح است که قوانین علمی بر آن مطابقت کند. و واضح است که تجربه ی آفرینش عالم از عدم، محال است. بنابراین فرض مخلوق بودنِ عالم برای خالقی که آن را به وجود آورده باشد، سزاوار تر از فرض حدوث آن بدون علت به وجود آورنده نیست، چرا که هر دو فرض در نقض قانون علمی تجربی مشترکند.

پاسخ شبهه ی برتراند راسل

برهان حدوث از دو مقدمه تشکیل شده است؛ مقدمه ی اول «عالم حادث است» می باشد. این مقدمه از مباحث علمی تجربی ثابت می شود. اما مقدمه ی دوم (هر حادثی نیاز به مُحدِثی دارد) یک اصل عقلی بدیهی است و مستفاد از مباحث علمی نیست. اگر مراد شما از تساوی فرض مخلوقیت عالم و فرض وجود تصادفی بودنِ آن (وجود آن بدون علت فاعلی) این است که این دو از دایره ی علوم تجربی خارجند، این مطلب صحیحی است. اما این دو مقدمه در نزد عقل صریح یکسان نیستند. [زیرا عقل به مقدمه ی اول (فرض مخلوقیت عالم برای خالقی ورای آن) اذعان دارد و آن را می پذیرد، اما مقدمه ی دوم (فرض تصادفی بودنِ عالم) را انکار می کند]. گویا جناب راسل حکم عقل را رد نموده است و طریق استدلال را منحصر در حس و تجربه و استقراء دانسته است.[21]

    2) برهان محرّک اول (منسوب به ارسطو)[16]:

مقدمات این برهان عبارتند از:

الف) هر حرکتی[17] محرّکی لازم دارد، زیرا حرکت، حادث است و هیچ حادثی بدون علّت نمی تواند باشد.

ب) علت از معلول خود، جدا نیست (حتی زماناً).

ج) اگر محرّک، خودش ثابت باشد، فثبت المطلوب (همان محرک اول است). و اگر محرّک، خودش هم متحرک باشد، نیاز به محرّکی دارد و همینطور می رود تا به علت ثابتی برسد که «محرّک اول» نام دارد. در غیر این صورت به تسلسلِ محال می انجامد.[18]

بنابراین جهان هستیِ متغیّر ما، محرّکی ثابت و فوق طبیعی و غیر جسمانی دارد که جهان، معلول اوست.

اشکال علم جدید بر برهان محرک اول

در علم فیزیک ثابت شده است که ذات حرکت، به محرّک نیاز ندارد، بلکه تغیّر در وضع، محرّک لازم دارد. بنابراین کبرای استدلال نقض می شود.  

جواب اشکال بر برهان محرک اول

آنچه در علم فیزیک ثابت شده است این است که شیئی که در حرکت است، اگر هیچ مانعی (مانند اصطکاک و غیره) عارض آن نشود، تا بی نهایت به حرکت خود با همان سرعت ادامه خواهد داد و نه تغییری در جهت حرکت خواهد داشت و نه تغییری در شتاب حرکت. همچنین اگر شیئی ثابت باشد، اگر هیچ محرّکی بر آن وارد نشود که آن را مجبور به حرکت کند، آن شیء همانطور تا بی نهایت ثابت خواهد ماند.

اما این قانون هیچ ارتباطی با کبرای برهان ندارد و نمی تواند آن را نقض کند؛ زیرا کبرای برهان قضیه ای عقلی است و بر مبنای قانون علت و معلول بنا شده است و به این معناست که آنچه معلول حرکت باشد، نیاز به علتِ محرّکی دارد. روشن است که قانون علت و معلول قانونی فراگیر است و حاکم بر تمام قوانین طبیعی و ماوراء طبیعت بوده، هیچ چیزی نمی تواند آن را نقض کند. علم فیزیک نیز مانند تمام علوم تجربی دیگر، قانون علت و معلول را در نظام خلقت کشف می کند و از آن در راه اکتشافات جدید استفاده می نماید، و نه تنها نقض بلکه صحبت پیرامون اصل قانون علت و معلول در حیطه ی اختیارات هیچ علمی بجز علم اوُلی (فلسفه) نیست.