ج) «و لیس بشیءٍ منها». (بسیط الحقیقه نقائص موجودات امکانی را ندارد)

در این قسمت به اشکال و جوابی که مرحوم سیزواری در «اسرار الحکم» ذکر کرده است، اکتفا می کنیم:

ملا هادی سبزواری رحمة الله علیه در جواب این اشکال که می گوید: «عدم، نفی محض است و منشأ ترکیب نیست»، می نویسد:

«و چون صدر المتألهین الشیرازى قدّس سرّه ترکیب از «وجود و عدم» لازم آورده در این برهان در کتب مبسوطه و مختصره خود، بعضى از کسانى که تدقیقى نداشته‏اند، اعتراض کرده‏اند که: این چه ترکیبى است؟ «عدم»، نفى محض و باطل صرف است، چیزى نیست که منشأ ترکیب شود.

جواب آن است که:

ترکیب آن است که از «چیز» و «ناچیزِ»، وجودى باشد. و کدام عقل منحصر کرده شیئیّت را در شیئیّت وجود؟ آیا نشنیده اى‏ قول حکما را که گفته‏اند: «شى‏ء»، یا واجب الوجود است، یا ممکن الوجود، یا ممتنع الوجود. پس ممتنع، معدوم باللّزوم است و شیئیّت وجودى و ماهیتى، هیچ کدام را ندارد و نیز نشنیده اى‏ قول حکما را که گفته‏اند: «هر ممکنی، زوج ترکیبى است» و یک جزء آن، شیئیّت ماهیت است که اگر «عدم» نیست، «وجود» هم نیست و این، ترکیب و زوجیّتى است، سارى در همه ممکنات و «شرّ التّراکیب، هو التّرکیب من الوجود و العدم، اذا کان العدم، عدم الفعلیة»، بلکه نیست ترکیبى، مگر این، زیرا که «ترکیب» دو سنخ مى‏خواهد و «وجود»، بنابر تحقیق، یک سنخ است. پس، ترکیب از «وجود» و «وجود» نشاید. و امّا از «وجود» و ماهیّت، مرجعش به سوى ترکیب از «وجود» و «عدم» است. پس، وجودى که فقد فعلیّتى داشته باشد، مرکّب است از وجودى وحدى در هویّتش.

و اگر بگوئى که «واجب الوجود» را صفات سلبیّه هست [پس در مانند «خداوند جاهل نیست» چه می­گوئید؟]

گوئیم: بلى، ولى سلبِ سلب است [که همان اثبات کمال است] و سلبِ نقایص و حدود است و برگشت او به «وجود» است».[1]

بنابراین «بسیط الحقیقة» موجودى است که هیچ نحو از انحاءِ هیچ یک از اقسام ترکیب، خارجى، ذهنى، اعتبارى، اتحادى، مقدارى، انضمامى، علمى، وصفى، اسمى و رسمى را نداشته باشد. «این موجود» در عالم «واحد» است و «کُلُّ الأشیاء» است؛ به این معنا که تمام کمالات اشیاء را داراست و «لیس بشیءٍ منها»؛ یعنی از نواقص اشیاء منزه است.