بررسی نظرات دال بر تضعیف

1- بررسی قول نجاشی 

سه مطلب در آنچه در نقل قول نجاشی درباره ی محمد بن سنان آورده شد، قابل ملاحظه است:

اول: نجاشی نوشته است: « قال: و له مسائل عنه معروفة و هو رجل ضعیف جداً لا یعول علیه و لا یلتفت إلى ما تفرد به».

به احتمال قوی جمله ی «و هو رجل ضعیفٌ جدّاً ...» ادامه ی جمله ی قبل از ابو العباس احمد بن محمد بن سعید، معروف به ابن عقده باشد. مدح و جرح ابن عقده نیز حجت نیست، زیرا کتابی از او در دسترس نیست و منقولین از او هم طریقی تا او ندارند.

دوم: نجاشی با واسطه از ابو محمد فضل بن شاذان نقل کرده است: «لا أحل لکم أن ترووا أحادیث محمد بن سنان».

منظور فضل این است که «لا أحل لکم أن ترووا عنی» زیرا خود فضل احادیث محمد را روایت می کرده است. پس ممکن است، در احادیث محمد مسائلی بوده (که بوده) که فراتر از مسائل معمولی برای مخاطبین بوده است، و فضل بدون درایت و تفسیر آنها، آنها را روایت نمی کرده و با توجه به شناخت راویانش، راضی نبوده که آنها، آن روایات را از او نقل کنند. یا اینکه دلیلی دیگر غیر از ضعیف بودن محمد بن سنان در بین بوده است؛ مثلاً فضل از اینکه روایات محمد را از او نقل کنند، ترس داشته است. این قول را گفته ی کشّی تأیید می کند:

أبو الحسن علی بن محمد بن قتیبة النیسابوری قال قال أبو محمد الفضل بن شاذان ردوا أحادیث محمد بن سنان و قال: لا أحل لکم أن ترووا أحادیث محمد بن سنان عنی ما دمت حیا و أذن فی الروایة بعد موته.[1]   

سوم: نجاشی از صفوان نقل می کند: «إن هذا ابن سنان لقد هم أن یطیر غیر مرة فقصصناه حتى ثبت معنا» و سپس خود، می نویسد: «و هذا یدل على اضطراب کان و زال».

روشن است که نظر نجاشی درباره محمد بن سنان در اینجا صراحت در زوال اضطراب او دارد، (اگر اضطرابی برای او بوده است). بعداً در توثیق محمد بن سنان خواهیم گفت که اجتهادات بعضی از رجالیون نسبت به بعضی از روایات محمد، باعث نسبت دادن عباراتی به او شده که ضعیف بودن او از آنها استنباط شده است.

نتیجه: قول نجاشی دال بر تضعیف نیست بلکه نجاشی صراحت در زوال اضطراب محمد (إن کان) دارد.