علل و اسباب شریک خداوند نیستند

همیشه باید چیزها را به خداوند نسبت داد و همیشه باید آنها را به علل و اسباب نسبت داد، این مطلب از اسراری است که خداوند همگان را به آن متنبّه نمی گرداند. با این حال جهت آگاهی افرادی که خداوند به آنها شرح صدر داده است،[1] می گویم: که هرگز خداوند را شریک علل و اسباب قرار ندهید (خداوند حاکم بر اسباب و علل و در هر مرحله در طول آنهاست نه داخل در آنها و در عرض آنها، چنانکه قرآن می فرماید: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدٌ 1-4 سوره ی توحید)؛ یعنی اینگونه نیست که پیچ را گاهی آچار باز کند و گاهی تعمیرکار. همیشه یک پیچ را آچار باز می کند و همیشه آن پیچ را تعمیرکار باز می کند، اگر او باز می کند بوسیله ی آن باز می کند. تازه اگر قانونِ تعمیرکارِ قادر بر باز کردنِ پیچ بدون استفاده از چیزی، این باشد که هیچ گاه پیچی را بدون استفاده از آچار باز نکند، وضع روشن تر است. در هر حال باز شدنِ پیچ به آچار و تعمیرکار، هر دو، به نسبتی متفاوت نسبت داده می شود.